In haar boek “Over het mannelijke in de vrouw en het vrouwelijke in de man”, beschrijft Karen Hamaker-Zondag hoe je de Jungiaanse archetypes animus en anima in de praktijk kan gebruiken. Ze biedt hiermee een intrigerend perspectief op zelfontwikkeling binnen een relatie.
Archetype
Een archetype kan je zien als samengebalde energie rond één van de fundamentele thema’s uit een mensenleven zoals bijvoorbeeld geboorte, dood, voortplanting of volwassen worden. We delen deze archetypes met alle andere mensen, ze horen bij ons mens-zijn. In een archetype zit alle kennis en ervaring van alle mensen uit alle tijden opgeslagen. Het is een oer-weten dat zich ontwikkelt in de tijd omdat we steeds meer leren. Maar het draagt ook nog steeds sporen van de allereerste mens in zich. Deze diepmenselijke wijsheid is over het algemeen onbewust aanwezig. Ze stuurt ons zonder dat we er aandacht aan hoeven te besteden. Af en toe komt deze wijsheid naar voren in ons bewustzijn in de vorm van beelden en symbolen. Dit kan zijn in een droom, een fantasie of een spontane ingeving. Terwijl het oer-weten collectief is en voor ieder mens hetzelfde, is de vorm waarin het in ons bewustzijn komt hoogst persoonlijk. Ieder creëert zijn eigen beelden en symbolen op basis van zijn eigen individuele geschiedenis en persoonlijkheid.
Man en vrouw
Twee belangrijke archetypes zijn die van de man en de vrouw. Als je als man geboren wordt, dan draag je diep in jezelf de herinneringen mee van alle mannen die voor jou geboren zijn. Je weet hoe het is om te jagen, om te vechten voor je voedsel, om een vrouw te penetreren. Als vrouw weet je diep van binnen hoe het is om een kind te baren, om een veilige thuisomgeving te creëren en om de penetratie van de man te ontvangen. Dit collectieve weten leidt tot een aantal specifieke kwaliteiten van de man en de vrouw. Eigenschappen waar je als man of vrouw makkelijk toegang toe hebt omdat ze bij je geslacht horen. Deze kwaliteiten komen misschien helemaal niet tot uiting in jouw leven als man of vrouw. Dat is best mogelijk, want elk leven wordt bepaald door specifieke keuzes en omstandigheden. Maar misschien herken je ze toch. Karen Hamaker-Zondag noemt als kwaliteiten van het mannelijke bewustzijn:
- actief, doelgericht en direct
- het zakelijke/werk staat centraal, gericht op de buitenwereld
- gericht op competitie en krachtmeting
- gericht op het ontvangen van trofeeën, status
- onderscheidend vermogen
Als kwaliteiten van het vrouwelijk bewustzijn noemt ze:
- kunnen wachten in vertrouwen
- het persoonlijke staat centraal, verbinden en voeden
- ontvangend, koesterend, zorgend
- gericht op zekerheid, risico’s vermijden
- niet gericht op uiterlijk vertoon van macht en status
Animus en anima
Door zo’n duidelijk onderscheid te maken tussen het mannelijke en vrouwelijke archetype lijkt het of mannen en vrouwen wel heel verschillende zijn en dat louter op basis van het geslacht waarmee ze geboren zijn. Zo is het niet. Want elke man draagt in zich ook een vrouwelijk archetype: de anima. Het mannelijke archetype in de vrouw wordt animus genoemd. Je zou kunnen zeggen dat diep in ons nog een verbinding ligt met het andere geslacht, het geslacht dat we bij de bevruchting niet geworden zijn, maar wel hadden kunnen worden. Via de anima en de animus hebben man en vrouw toegang tot de specifieke kwaliteiten van het andere geslacht en de wijsheid die daar bij hoort.
Integratie
Om volop van onze kwaliteiten gebruik te kunnen maken en krachtig in het leven te staan, is het belangrijk dat we de mannelijke en vrouwelijke eigenschappen in onszelf in balans brengen. Over het algemeen is het zo dat een man daartoe contact dient te maken met de anima en de vrouw met de animus. We identificeren ons immers makkelijker met personen van ons eigen geslacht en krijgen daardoor makkelijker toegang tot de kennis en kwaliteiten van dit archetype. Toegang krijgen tot de animus of anima vraagt meestal wat meer aandacht en zelfontwikkeling. Ik gebruik hier bewust de woorden over het algemeen omdat persoonlijke omstandigheden er ook toe kunnen leiden dat je je juist makkelijker identificeert met het andere geslacht en dat je animus of anima zich als vanzelfsprekend op de voorgrond manifesteert.
Schaduw en projectie
Je zou kunnen zeggen dat kwaliteiten die wel in jou aanwezig zijn, maar moeilijk toegankelijk zijn, zich in je schaduw verschuilen. Dit schaduwgebied is eigenlijk een enorm rijk gebied vol weggestopte gevoelens, onontdekte talenten, pijnlijke herinneringen en kritische oordelen. Kortom alles wat om één of andere reden niet in jouw leven past, waar je geen aandacht voor hebt of waar je bang voor bent, maar wat wel bij jou hoort. Deze schaduwbewoners hebben de neiging om zich aan je te vertonen in een vermomming, meestal in de vorm van een projectie op iets of iemand anders. Je ergert je bijvoorbeeld aan je zus omdat ze steeds zo kordaat voor zichzelf opkomt als er taken verdeeld moeten worden en jij altijd met het meeste werk blijft zitten. Dan is er in jouw schaduw een kordate stem aan het roepen om aandacht, een kordaatheid die je zelden of nooit inzet, maar die je op dat soort momenten erg goed van pas zou komen. Je projecteert dan je eigen kordaatheid op je zus.
Zelfontwikkeling
Je kan je voorstellen dat je veel zou kunnen leren en ontwikkelen in jezelf als je je blik leert richten op je schaduwgebied. Uiteindelijk zijn het allemaal kwaliteiten die je in huis hebt, maar niet inzet. Over het algemeen is het niet simpel om licht op je schaduw te laten schijnen. De dingen die zich in je schaduw bevinden zijn daar ooit met een goede reden terecht gekomen, bijvoorbeeld om je te beschermen of omdat je moest gehoorzamen. Door deze dingen in het licht zetten en te integreren in je persoonlijkheid komt vaak ook de oorspronkelijke pijn of angst weer naar boven. Er is dus moed en een flinke dosis compassie nodig, maar werken met je schaduw kan een heel helend proces zijn.
Animus en anima in de relatie
Karen Hamaker-Zondag legt in haar boek uit dat het belangrijk is om je mannelijke of vrouwelijke kwaliteiten zoveel mogelijk uit de schaduw in het licht te krijgen. Want de kwaliteiten die onbewust blijven komen op een verstoorde en vaak negatieve manier naar buiten. In een relatie gebeurt dit vaak door projectie van je schaduwkwaliteiten op je partner. Dit kan vervelende en steeds terugkerende ruzies veroorzaken of het kan leiden tot onnodig ophemelen van de kwaliteiten van de ander en daarbij jezelf krachteloos en klein maken. Schaduwkanten van het mannelijke of vrouwelijke archetype kunnen ook in vergrote vorm naar buiten komen als een soort instinctmatige reactie op het gedrag van de ander. Dat zie je bijvoorbeeld in de relatie tussen een heel dominante man en een volgzame zorgende vrouw, waarbij beide partners zich heel eenzijdig ontwikkelen en dit patroon met elkaar in stand houden.
Animus en anima uit de schaduw
Tot slot nog twee rijtjes kwaliteiten van de animus en anima die volgens Karen Hamaker-Zondag behulpzaam kunnen zijn bij zelfontwikkeling in relaties. Ze legt uit dat integratie van deze kwaliteiten meer balans in jezelf en in je relatie kan brengen.
kwaliteiten van de anima die het mannelijke meer in balans kunnen brengen:
- wachten tot het juiste moment
- bescheidenheid
- betrokkenheid en gevoel
- ontvankelijkheid
- voeling hebben met het grotere, het ervaren van zin en betekenis
- ontspanning en genieten
- oordeelloosheid, loslaten en meegeven
kwaliteiten van de animus die het vrouwelijke meer in balans kunnen brengen
- kracht en zelfvertrouwen
- helderheid en duidelijkheid
- bezonnenheid en objectiviteit
- presteren in de buitenwereld
- gezonde spiritualiteit waarbij het zelf niet verloren gaat in het grotere geheel
Geef een reactie